Mijn naam is Vincent Van Meenen, ik ben 23 jaar en ik woon en studeer sinds vijf jaar in Antwerpen. Ik behoor tot de elite: ik drink Ginger spice in de Cafénation en koop mijn kleren tweedehands. ’s Nachts feest ik in DE Studio of drink ik in de café’s rond het Mechelse Plein waar ik woon. Ruzie ken ik vooral van dronken mensen en van een wandelaar in het centrum die kwaad is omdat mijn fiets zijn voetpad verspert. 

Dat die wandelaar me de huid vol scheldt beschouw ik als normaal. Antwerpen is een grote stad en hoe meer mensen met elkaar in contact komen, hoe eenduidiger en duidelijker hun signalen. Ik beeld me in dat hij gefrustreerd is, dat hij in ’t Pallieterke een artikel over drugsjongeren leest, dat hij bang is voor zijn veiligheid. Ik kijk hem hooghartig aan. “U hoeft niet te vloeken,” zeg ik. Ik heb blauwe ogen, ik ben een echte Vlaamse jongen. Dat is voor hem een teleurstelling, of beeld ik me dat in?

Mijn grootvader was ‘een zwarte’. Na de bevrijding heeft hij twee dagen in de leeuwenkooi gezeten omdat hij bij de ‘verkeerde’ jeugdbeweging was. Hij praat daar niet graag over. Hij woont in Berchem en heeft een abonnement op ’t Pallieterke. Op zaterdag komt hij naar de markt op het Theaterplein en drinken we iets in café Robinson: hij een bolleke, ik een thee. Hij noemt het een ‘echt’ café, volks. Normaal zou ik er niet komen, maar voor mijn grootvader maak ik een uitzondering en we klinken op de toekomst. Opa en ik hebben dezelfde handen: klein, met dikke vingers. We praten niet over politiek, maar op ons tafeltje ligt De gazet van Antwerpen. De krant kopt met de verhoogde inschrijvingsgelden voor vreemdelingen en mijn opa werpt er een blik op. “Dat werd tijd”, zegt hij.

De wandelaar vond ik een vervelende fascist, maar mijn opa is een lieve mens.

Vorig jaar maakte ik reportages over allochtone armoede in Antwerpen. Ik bezocht er de Nederlandse taallessen van buurtcentrum De Wijk in Antwerpen Noord. TaalOor is een initiatief van Samenlevingsopbouw, waarbij Nederlandstalige vrijwilligers elke dinsdagavond anderstaligen in groepjes gratis Nederlands leren. Ik vroeg aan de deelnemers hoe en of ze rondkwamen. In gebrekkig Nederlands wisten de meesten me uit te leggen hoe lang ze hier waren en wat ze verdienden, of hoeveel uitkering ze kregen. Sommigen hadden veel gewerkt in hun leven, anderen nog bijna niet. Er waren vrouwen bij die niet wisten hoe hun man de huur betaalde, maar ook mensen die nog wachtten op een uitkering. De meesten hadden geen baan. Eén iemand verbleef illegaal in ons land. Hij had mijn leeftijd en we droegen hetzelfde vuur in de ogen. Hij zei dat hij weinig kon doen, dat hij geen rechten had, maar zijn Nederlands was het beste van allemaal.

Mijn vrienden wonen bijna allemaal in Antwerpen. De meesten staan op de rand van het volwassen leven, hebben hun studies beëindigd en komen nu op de arbeidsmarkt. Het zijn allemaal hoogopgeleiden, maar ze zijn niet erg gelukkig. Sommigen nemen antidepressiva, anderen drinken gewoon veel, nog anderen storten zich vol overgave op meerdere jobs. “De keukenvloer van het volwassen leven is hard en koud”, zeggen ze. Toen ze nog studeerden waren dit blije mensen. Sommige van hen willen nog steeds de wereld veranderen. Anderen zijn gedesillusioneerd omdat ze te veel kranten lezen. Nog anderen zijn alleen kwaad en gaan dansen. Eén iemand vindt het allemaal vergeefs en wil gewoon dat de mensen haar graag zien.

Ik woon in een kotgebouw met een grote gemeenschappelijke keuken. We behoren allemaal tot een artistieke blanke studerende elite die gemakkelijk rondkomt. We hebben ouders die betalen: ouders die in banken werken of als dokter in een eigen praktijk.

In de keuken praten we over Paul van Ostayen, over het deficit van de democratie, over de man die zichzelf in brand steekt in Frankrijk, over het moreel failliet van het ACW, over belangenvermenging en over de Occupy-beweging. Iemand heeft vriendinnen die op elke Occupy-volksvergadering door de politie met geweld uit elkaar worden gedreven. Iemand die ze kent heeft door gevechten met de politie zijn heup gebroken. Iemand anders vindt dat hoofddoeken veel kleurrijker zijn dan de grijze kleren van de autochtone bevolking. Nog iemand anders heeft het over een Armeniër die als ze vragen waar hij vandaan komt alleen maar zegt dat zijn vrouw een Poolse is, omdat dat beter klinkt: ”Want Polen zijn goede werkers.”

De eenduidigste stemmen klinken het hardst door, ook aan de keukentafel, ook op café. Er is weinig tijd om kwesties grondig te onderzoeken en naar nuance wordt niet geluisterd. In een drijfzand van informatie is het verraderlijk om positie in te nemen, hoe graag we dat ook zouden willen, hoe graag we ook zouden vechten voor de goede zaak. Zo wordt verantwoordelijkheid een woord dat lijkt uitgevonden om anderen iets te verwijten. We zijn jong en we willen het beste voor iedereen, voor A, voor ons. Maar we vermijden het debat. En natuurlijk willen we dat er iets verandert, en natuurlijk gaan we vanavond dansen. Maar vraag ons alstublieft niet om een mening, en vraag ons alstublieft geen geld. Vraag ons alstublieft liever niets.

Vincent Van Meenen

Toen ik anderhalf jaar geleden naar Antwerpen verhuisde, verwachtte ik aan te komen in een waar cultuurparadijs. Al van jongs af aan associeerde ik België met kunst. België was het land van de goede muziek: Brel, Toots en dEUS. België was het land van Jan Fabre, het land van meisjes met froufrous en bloemenjurkjes. Nederlandse cultuur, dat was Frans Bauer en André Hazes. In België schreef men kunst tenminste nog met een grote K. En verwachting werd waarheid. Zoveel theaters, zoveel musea! Zoveel meisjes met froufrous dat de bloemen op hun jurkjes voor mijn ogen dansten. Het Beloofde Land was bereikt.

Groot was dus de schrik toen ik onlangs een flyer zag van de nieuwe tentoonstelling in de Koningin Fabiolazaal: Hollandse modernen. Het museum voor Schone Kunsten is tot 2017 gesloten voor renovatie en vindt het zonde om haar collectie achter slot en grendel te houden. Zodoende is een deel van de collectie in de Koningin Fabiolazaal te bezichtigen. Prima, begrijpelijk, helemaal voor! Maar als de collectie duizenden meesterwerken omvat, van Marc Chagall tot James Ensor, waarom moet je dan net de Hollandse werken daar tussenuit kiezen? Wat heeft die verdorven molencultuur van mijn vaderland in godsnaam met schone kunst te maken? Maar wie weet zou het allemaal wel meevallen. Wie weet zou het zelfs een opluchting zijn en kon ik mezelf na een bezoek gewoon weer het goede Belgische leven in smijten, zonder schroom voor mijn roots.

Ik spring op mijn fiets. Oh God, daar begint het al, ik spring op mijn fiets. Ik ben zo doorzichtig, al van mijlen ver ziet men mijn Hollandse bloed door mijn Hollandse aderen stromen, traag als door oneindig laagland. Ik fiets naar een tentoonstelling over Nederlandse moderne kunst alsof ik heimwee heb. Alsof ik zo’n Nederlander ben die diep gebukt gaat onder de afwezigheid van Albert Heijn, die aan de toog bier bestelt in plaats van een pintje, die het Vlaams accent zo charmant en schattig vindt, die graag shopt op de Meir en mensen in het gezicht schreeuwt met de vraag ‘of je hier ook ergens kunt pinnen’.
Als ik aan de ingang mijn kaartje koop doe ik mijn opperste best om mijn r te laten rollen. ‘Een kaarrrtje, alstublieft’. En ik zeg ‘merci’ als ik mijn wisselgeld in ontvangst neem. Even voel ik mij trots en ingeburgerd, tot de verkoper zegt: ‘Alstublieft, uw ticketje’. Ticketje, ticketje, natuurlijk ticketje, hoe kon ik zo stom zijn!

Met het schaamrood op de kaken betreed ik de eerste ruimte. En dat begint meteen al goed. Aan de muren hangen enkel zelfportretten. Waarom bescheiden zijn, als je goed kan schilderen?, lijkt het motto. Waarom moet elke Nederlander toch zo zelfvoldaan zijn?, vraag ik mij af. Had het protestantisme ons niet geleerd nederig te zijn? Als ik mijn weg vervolg wordt het nauwelijks beter. Laagland, schapen, molens, burchten, arbeiders met bemodderde gezichten, grachten, nog meer schapen. Het lijkt erop dat zelfs de meest avantgardistische schilders nog een erectie kregen bij het zien van de kale vlakte die zich zonder dijken allang bij Atlantis zou hebben gevoegd.

Pas in de vierde ruimte verschijnt er een eerste glimlach op mijn gezicht. Naakte vrouw van Jan Sluijters. Die dartelende kleuren, die schaamteloze plooien in het vlees. Het doet denken aan Turks Fruit van Jan Wolkers, een lichtpunt in de Nederlandse cultuur. Een toonbeeld van onze vrije geest, onze – alleen hier durf ik in de wij-vorm te spreken – oeverloze tolerantie. En deze lijn wordt voortgezet: Karel Appel, Lucebert’s Kluizenaar… Mijn Vaderlandse trots laait op als nooit te voren. Maar net als ik op het punt sta mij met mijn oorsprong te verzoenen en ik mijn hand op mijn hart leg om uit volle borst het Wilhelmus te scanderen, lopen twee landgenoten langs: ‘Wel een beetje karig hè, voor die 7 euro’.

Het is een onbegonnen karwei. Als je eenmaal de grens bent overgestoken en achteromkijkt naar het land waar je je jeugd hebt doorgebracht, het land dat je nu verlaat, en dan bedoel ik ook echt verlaten, in de zin van dat je niet zeker weet of je er ooit nog zult wonen, dan blijft er niets anders over dan afstand. Een vage mengelmoes van heimwee en schaamte. Ik zal nooit meer echt Hollander zijn, op precies zo’n zelfde manier als ik nooit meer een kind zal zijn.
Als ik het museum uit loop en langs de kassa kom, steek ik bij wijze van afscheid mijn hand op naar de kaartverkoper. Geen ‘doeg’, geen ‘salut’, want zolang ik zwijg, ben ik wie ik ben, geen Hollander, geen wannabe Vlaming, maar gewoon een jongen van twintig, op zoek naar een thuis.

Door: Tiemen Hiemstra